دکتر هانیه زائررضایی
خواندن این یادداشت را به همه خانم‌های باردار و خانم‌های محترمی که قصد بارداری دارند، توصیه می‌کیم؛ نه به این دلیل که در صورت انجام نشدن تست‌های غربالگری بیشتر کودکان با نقایص مادرزادی متولد خواهند شد، بلکه به این دلیل که خوشبختانه بسیاری از مشکل‌های مادرزادی قبل به دنیا آمدن نوزاد قابل‌شناسایی هستند و متاسفانه، امروزه باورهای نادرستی درباره انواع تست‌ها و کاربردهای آنها وجود دارد که با خواندن این مطلب و اصلاح باورهای غلط، مادر می‌تواند دوران بارداری را با خیال آسوده‌تری طی کند. اگر مادری این آزمایش‌ها را با ترتیب درست و به موقع انجام دهد و در صورت مشکوک شدن با آزمایش‌های تکمیلی قطعی، بروز اختلال در جنین او ثابت شود، می‌توان با اجازه پزشکی قانونی، به موقع به بارداری خاتمه داد.
بررسی را از کی آغاز کنیم؟
در تعیین نوع آزمایش‌های غربالگری، عوامل و متغیرهای گوناگونی مانند سن، نوع بارداری، سابقه سقط و بارداری با روش‌های مصنوعی و... تاثیرگذار است.
بهترین زمان شروع بررسی‌ها، پیش از آغاز بارداری است؛ یعنی زمانی که فقط تصمیم به باردار شدن گرفته‌اید زیرا بهترین زمان برای پیش‌بینی این مساله است که بارداری شما چگونه خواهد بود. در این معاینه اولیه که می‌تواند به‌وسیله پزشک عمومی یا متخصص زنان انجام گیرد، وزن، قد، فشارخون، قندخون و وضعیت تیروئید شما بررسی می‌شود. اگر فشارخون یا قندخون بالا یا در مرز بالا باشد، باید مدتی تحت نظر باشید زیرا ممکن است فشارخون مزمن یا قندخون بالای مزمنی داشته باشید که تاکنون تشخیص داده نشده است. وضعیت تیروئید به این دلیل بررسی می‌شود که کم‌کاری تیروئید باعث ایجاد مشکل در رشد طبیعی مغز جنین و پرکاری تیروئید باعث ایجاد عوارض فراوان در مادر و جنین می‌شود. از آزمایش‌های دیگری که پزشک درخواست می‌کند، Rh است چون اگر خانمی Rh منفی باشد، هنگام زایمان ممکن است به تزریق آمپول روگام نیاز داشته باشد.
سابقه مشکل‌های حین بارداری‌های قبلی(در صورت وجود) و سوابق شخصی و خانوادگی از نظر وجود بیماری‌ها و سابقه جراحی‌ها یا سقط‌های قدیمی و شکل لگن برای پیش‌بینی نحوه زایمان نیز بررسی می‌شود. از طرفی، فرد باید از نظر روانی آمادگی مادر شدن داشته باشد و از سلامت روان برخوردار باشد، از این لحاظ نیز ارزیابی‌هایی لازم است.
بررسی از لحاظ ایمنی در برابر سرخجه و واریسلا نیز قبل بارداری لازم است. اگر خانمی ایمنی لازم را ندارد، باید به او هشدار داده شود که به‌هیچ‌عنوان با افرادی که به این بیماری‌ها مبتلا هستند، مواجهه نداشته باشد و این افراد پس از زایمان کاندید واکسیناسیون علیه این بیماری‌ها هستند.
از خانمی که قصد بارداری دارد، آزمایش ادرار نیز گرفته می‌شود. مهم‌ترین نکته‌هایی که در آزمایش ادرار باید به آن توجه کرد، وجود قند، عفونت یا پروتئین در ادرار است. این آزمایش وضعیت پایه فرد را مشخص می‌کند و می‌توانیم حین بارداری تغییرات ایجاد شده به علت بارداری را با آن مقایسه کنیم.
پس از همه این اقدام‌ها میزان پرخطر یا کم خطر بودن بارداری برای شما تخمین‌زده می‌شود.
اگر خانمی که قصد بارداری دارد، در خانه گربه نگه می‌دارد یا در محیطی زندگی و کار می‌کند که با گربه‌ها در ارتباط است، لازم است قبل از بارداری از نظر توکسوپلاسموز بررسی شود.
به خانم‌هایی که قصد بارداری دارند، توصیه می‌شود قرص فولیک اسید را از قبل از بارداری تا اتمام 3 ماهه اول مصرف کنند تا از به دنیا آوردن نوزادی با نقایص لوله عصبی پیشگیری شود.
مراجعه‌های حین بارداری
3 ماهه اول: اولین مراجعه پس از مثبت شدن تست بارداری طی
3 ماهه اول انجام می‌گیرد. در این جلسه اولین کاری که برایتان انجام می‌شود، تخمین زمان زایمان است که آن را از طریق اولین روز شروع آخرین عادت ماهیانه تخمین می‌زنند. اولین آزمایش‌های غربالگری جنین در روزی بین هفته‌های 11 تا 13 هفته و
6 روز دوران بارداری انجام می‌گیرد. در این مراجعه معمولا سونوگرافی NT و آزمایش خون برای بررسی احتمال خطر نشانگان داون و تریزومی 18 درخواست می‌شود...
در این سونوگرافی اطلاعات ارزشمندی چون زنده بودن جنین، مایع جمع شده در چین پشت گردن جنین(NT)، اندازه تیغه بینی (NB)، گزارش وضعیت قلب و مثانه جنین و تاریخ دقیق پایان بارداری و چندقلویی و ناهنجاری‌های جنین دیده و صدای قلب او شنیده می‌شود. این سونوگرافی برای غربالگری نشانگان داون(مونگلیسم) ارزش تشخیصی بالایی دارد و اگر در این مرحله نکته مشکوکی وجود داشته باشد، باید خانم باردار بلافاصله برای انجام آزمایش‌های تشخیصی دقیق‌تر مانند نمونه‌برداری از پرزهای جفتی در 3 ماهه اول یا آمنیوسنتز در 3 ماهه دوم راهنمایی شود. اگر جواب این تست‌ها طبیعی بود، به مادر باردار پیشنهاد می‌شود که آزمایش‌های غربالگری 3 ماهه دوم را انجام دهد.
3 ماهه دوم: بین هفته‌های 14 تا 21 بارداری، آزمایش غربالگری 3 ماهه دوم انجام‌پذیر است که بهترین زمان آن هفته‌های 17- 15بارداری (به‌خصوص هفته 15 بارداری) است. در غربالگری 3 ماهه دوم بارداری نیز آزمایش خون که به آن آزمایش 4 گانه می‌گویند، انجام می‌شود. در آزمایش 4 گانه، مقدار 4 پروتئین به‌خصوص در خون برای غربالگری نشانگان داون، تریزومی ?? و نقص لوله عصبی اندازه‌گیری می‌شود. در صورت غیرطبیعی بودن میزان این 4 ماده، مانند آزمایش‌های غربالگری 3 ماهه اول، باید سراغ سونوگرافی رفت.
نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، این است که نتایج غربالگری ناهنجاری جنین فقط میزان خطر را نشان می‌دهد و در واقع تفاوت روش‌هاى غربالگرى و تشخیصى در همین است که در یک تست تشخیصى، یک نتیجه مثبت به معناى وجود قطعى بیمارى یا وضعیتى خاص است اما در یک تست غربالگری، هدف ارزیابى خطر وجود بیمارى یا یک وضعیت خاص است بنابراین یک نتیجه مثبت فقط افزایش خطر را نشان مىدهد. اگر نتیجه غربالگری نشان‌دهنده خطر پایین باشد، به انجام روش‌های تشخیصی تهاجمی نیاز نیست، اما چنانچه نتیجه غربالگری مثبت و نشان‌دهنده خطر بالا باشد، از آنجا که نتیجه مثبت به معنای ابتلای صددرصد جنین نیست، برای تشخیص قطعی برای ختم بارداری، به انجام روش‌های تهاجمی مانند نمونه‌برداری از جفت و آمنیوسنتز (نمونه‌گیری از مایع آمنیوتیک) نیاز است. این روش‌ها ممکن است با عارضه همراه باشند که جدی‌ترین عارضه آنها احتمال سقط در جنین سالم (به میزان? درصد) است.
بارداری چه کسانی پرخطر محسوب می‌شود؟
• مادران بالای 35 سال
• بارداری دوقلو
• داشتن فرزند با نشانگان داون، تریزومی 18، تریزومی 13 یا سابقه وجود اختلال‌های کروموزومی در بستگان نزدیک
• مادران مبتلا به اچ‌آی‌وی/ ایدز
• بارداری به روش IVF یا سایر روش‌های مصنوعی.
